actiePosted by hansroels.be 28 Sep, 2018 10:48Op
23 juni was er in Gent een performance van de Rollende Band. Ik heb
van dit werk geen partituur gemaakt maar dit zijn de kernideeën:
<1> Vooraf wordt een 'clicktrack' gemaakt waarop (eenvoudige) ritmische patronen te horen zijn in opeenvolgende secties. De secties hebben verschillende tempi.
<2> Vooraf wordt een traject met niet te luide omgevingsgeluiden gezocht met afwisselende ondergrond en straatstenen.
<3> Tijdens de performance heeft 1 uitvoerder een zender waarmee de clicktrack wordt uitgezonden, de andere uitvoerders ontvangen deze track en horen die via 1 oortelefoon. De uitvoerders wandelen – elk met een verschillende rolkoffer – langs dit traject en proberen mee in het tempo van de volgtrack te spelen. Dit gebeurt door sneller of trager te stappen en/of de rolkoffer met een andere snelheid te trekken.
Meer
info over de clicktrack
De
tempi wisselen elkaar af in secties van 15 tot 90 seconden op deze
track. Er is 1 basistempo (88 bpm) dat na 1 of 2 secties met een
ander tempo terugkeert, de andere tempi zijn 52, 70, 121 en 154 bpm.
De secties met het basistempo duren het langst (tussen 30'' en 90''),
die met het heel trage (52bpm) en heel snelle tempo (154bpm) het
kortst (tussen 15'' en 40''). Met de rolkoffer meespelen in het heel
trage tempo is bijna onmogelijk maar ik koos dit trage tempo ook om
visuele redenen: je ziet lijfelijk aan de uitvoerders dat ze proberen
om koffer, straat en hun eigen lichaam in dit trage tempo te laten
samenvallen. Als secties terugkomen in de clicktrack (bv. het
basistempo 88 bpm) zorg ik voor eenvoudige afwisseling in de
ritmische patronen: bv. door de klemtoon op een andere tel te leggen.
Meer
info over het traject en tijdstip
Een
veranderende, afwisselende ondergrond is te vinden door
straten met verschillende straatstenen en straatbedekking te kiezen.
De staat van het wegdek kan ook heel erg verschillen waardoor de ene
straat veel meer putten of 'tijdelijke oplossingen' (oplapmiddelen)
heeft dan een ander. Daarnaast zijn er bruggen of tunnels die soms
een ondergrond van hout of staal hebben zodat ze onmiddellijk anders
klinken dan een stenen straat. Op deze manieren kan je dus voor een
afwisselend traject en klank zorgen.
(De
uitvoerders brengen natuurlijk ook zelf een rolkoffer mee, die
koffers zijn sowieso ook verschillend en hebben andere
(bij)geluiden...)
Behalve
de afwisseling in ondergrond is het ook zeer belangrijk dat de
straten langs het traject akoestisch geschikt zijn om de rolkoffers
te kunnen horen en dat je allerlei performance-mogelijkheden die het
traject biedt, ontdekt. Dus tijdens het zoeken naar een traject
duiken deze vragen op: is het omgevingsgeluid niet te luid (bv. te
veel auto's) waardoor je de rolkoffers niet meer hoort? Zijn er geen
smalle ingesloten ('city canyon') steegjes, straatjes, tunnels of
parkings te gebruiken waardoor de klank en galm verandert per straat?
Enigzins verbonden met het traject is de keuze van het tijdstip van
de performance. Sommige straten zijn bruikbaar en rustiger op een
zaterdagvoormiddag dan op een weekdag tijdens het spitsuur...
De
performance op 23 juni 2018
De
synchronisatie tussen rolkoffer, voetstappen en patronen in de
straatstenen is slechts ten dele realiseerbaar: het is vooral een
poging om samen te spelen met elkaar, de straten en de
rolkoffers. Op sommige momenten lukt dit, op andere niet; op de
meeste momenten lukt dit 'in zekere mate': je hoort dat de geluiden
in grote lijnen qua timing samenhoren, zoals de talrijke geluiden van
een oude, mechanische trein die rijdt, vertraagt, stopt en weer
vertrekt.
De
performance op zaterdag 23 juni was een try-out met drie uitvoerders
(Nicolas Leus, Thomas Van den Eynde, Hans Roels). Onderaan staat de
link naar de volledige opname, gevolgd door het
traject in Gent met de timing (in deze opname). Hier is een korter
fragment (mp3) op het moment dat de uitvoerders in de Donkersteeg en
Onderstraat liepen.
De
uitvoering verliep geconcentreerder dan verwacht: het vereist
concentratie en inspanning om jezelf (voetstappen) en de rolkoffer
met de clicktrack te synchroniseren. Als uitvoerder heb je ook een
onvolledig beeld, je hoort vooral de clicktrack en je eigen
rolkoffer. Het is de bedoeling dat in een volgende performance van de
Rollende Band het publiek (dat er op deze tryout niet was, tenzij
toevallig…) een tijdje kan meelopen in de parade, en zo het
rolkoffer-orkest en de omgevingsgeluiden kan beluisteren. De keuze
van het tijdstip, het traject (met afwisselende straatstenen) en de
duur van de temposecties waren goed gelukt tijdens deze tryout. Wel
zal ik ev. in een volgende uitvoering het hoofdtempo na bv. 20
minuten veranderen om voor meer afwisseling te zorgen. Ook
geleidelijke tempoveranderingen (bv. een ritardando van 88bpm naar
52bpm gespreid over een halve minuut) heb ik niet gebruikt voor deze
tryout maar zijn een goed idee voor volgende uitvoeringen.
Hier
is de volledige opname van de tryout performance op 23 juni 2018
( .flac bestand, 374MB, gemaakt door Bas Hendrickx die meewandelde met de uitvoerders, de
micro was een Classic M MkII stereo van Johan Vandermaelen).
Dit is de ruwe timing van het traject (in Gent) op deze opname:
2'00'': Donkersteeg
3'00'':
Gouden leeuwplein (onder de stadshal)
6'00'':
Stadhuissteeg
7'45'': Graffitisteeg
9'50'': Onderstraat
12'00'':
Langemunt
13'04'':
Straatje zonder einde
14'38'':
Langemunt
15'39'':
Onderstraat
20'37'':
kruispunt Onderstraat en Belfortstraat
21'49'':
Zandberg
22'58'':
Baaisteeg
24'32'':
Sint-jacobsnieuwstraat
24'51'':
Oude schaapmarkt
26'03'':
Houtbriel
28'40''
: Kalvermarkt
29'44'':
Nieuwpoort
31'37'':
Ijkmeesterstraat
33'19'':
Sint-jansdreef
33'39'':
Oliestraat (steegje)
35'37'':
Steendam
36'31'':
Dodoensdreef
achtergrondPosted by hansroels.be 06 Aug, 2018 16:00
Stephen Montague is een Amerikaans componist die sinds 1974 in het Verenigd Koninkrijk woont. Hij heeft een resem werken gemaakt voor internationale orkesten en festivals. Alhoewel hij meer gekend is voor zijn composities voor gangbare instrumenten en media, heeft hij ook regelmatig buiten de concertzaal gewerkt en zogenaamde 'large-scale works' gemaakt. Concerto's voor een ensemble van auto's of muziektheater in een Schots kasteel brengen muziek tot buiten de artistieke instituten. Montague heeft ook samengewerkt met John Cage om versies van Musicircus te realiseren. Hij dirigeert en realiseert dit werk nog steeds doorheen Europa.
In october 2017 heb ik Stephen Montague geïnterviewd via Skype, het interview is
hier te lezen op mijn engelstalige blog. Het interview werd in een tweede fase samen met de componist aangepast via email.
actiePosted by hansroels.be 08 Jun, 2018 13:36Rolkoffers zijn niet weg te denken uit de 21ste eeuw. Je hoort ze in je straat, ze rollen op je beeldscherm.
Op zaterdag 23 juni om 10.30 is er in Gent een rolkoffer-performance: een groep mensen heeft elk een rolkoffer. Eén uitvoerder verstuurt via een draadloze zender een beat, de anderen – met hoofdtelefoons – proberen in de maat over de straatstenen te rollen. Het wandelritme en de de verschillen in straatstenen, tegels, kasseien en steenpatronen doen ritmes ontstaan en uit elkaar vallen.
Wil je meedoen?
- breng een rolkoffer mee, liefst een groot, volgeladen exemplaar
- breng een FM radiootje mee met koptelefoon; dit zit vaak ingebouwd in gsm's of smartphones.
Startplaats is de Korenmarkt (aan de St-Niklaaskerk) en we wandelen richting Baudelopark langs een parcours met veel verschillende straatstenen en weinig autoverkeer. We spreken af om 10.30 om al wat 'in te rollen' en vertrekken om 11.00. Een klein uur later pakken we onze drank en proviand uit in het Baudelopark. Steek dus maar wat eten, drank, picnic-dekens, paraplus, barbecue-sets en kookpotten in je rolkoffer!
... pure Rock & Roll
achtergrondPosted by hansroels.be 18 Apr, 2018 15:24
Carolyn Chen is een componiste uit Los Angeles (VS) die naast klassiek-hedendaagse werken voor ensemble ook performances voor plaatsen buiten het concertcircuit bedenkt, zij omschrijft dit als 'music for people'. In februari 2018 was zij in België voor een presentatie op het Sound & Participation symposium georganiseerd door Q-O2, Ictus ensemble en de School of Arts Gent. Het interview dat ik met haar had kun je op
de engelstalige versie van deze blog lezen.
achtergrondPosted by hansroels.be 15 Dec, 2017 14:08Enkele
maanden geleden heeft de kunstenares
Min Oh het boek
Score by
Score over notatie in muziek, dans en de visuele kunsten
gepubliceerd. Eén hoofdstuk bevat een interview met mij over de rol
van notatie in mijn artistieke praktijk. Deze blog is een reflectie
op het verband tussen locatiespecifieke muziekuitvoeringen en de
manieren waarop ik muziek probeer vast te leggen.
Sinds
ik voornamelijk buiten de concertzaal werk, zijn de hoofdpartituren
van mijn werk geleidelijk veranderd in tekstpartituren ('text
scores': woorden die klanken of utvoeringen omschrijven). Een
tekstpartituur geeft uitvoerders de noodzakelijke vrijheid en
flexibiliteit om in een levende omgeving te spelen. Woorden staan
verder verwijderd van de standaard muzieknotatie en ik hoop dat deze
afstand de uitvoerders een persoonlijke, muzikale manier helpt te
vinden om in dialoog te gaan met de concertomgeving. Het is niet
eenvoudig om in een tekstpartituur een evenwicht te vinden tussen
voldoende vrijheid geven aan de uitvoerders enerzijds en muzikaal
materiaal concreet en tastbaar genoeg maken zodat de uitvoerders de
compositie effectief kunnen uitvoeren anderzijds.
Eén
mogelijke oplossing om te zorgen dat een partituur muzikaal uitdagend
genoeg is voor de uitvoerders en ook genoeg informatie bevat over de
verwevenheid van omgeving en compositie, bestaat erin om documentatie
aan de tekstpartituur toe te voegen. Dit is een praktijk die ik
spontaan sinds Plain (najaar 2016) heb toegepast en die daarna
vergroeid is met mijn artistiek onderzoek. Deze documentatie is niet
absoluut noodzakelijk om de compositie uit te voeren, de
tekstpartituur biedt eigenlijk voldoende – zij het vrij abstracte –
info om een uitvoerder de compositie te laten uitvoeren. De
documentaties bevatten gedetailleerde informatie over specifieke
uitvoeringen, de concertlocatie en de interacties daarmee. Ik
beschrijf ook repetities, verkenningen en voorbereidende processen,
voeg links toe naar audio en video opnames, en geef een evaluatie van
de uitvoering. Voorbeelden van partituurdocumentaties zijn behalve
van Plain ook van latere
composities Music Street
en Hearizon te
vinden op mijn website. De tekstpartituur en documentatie vormen een
éénheid. Samen geven ze de uitvoerder net genoeg informatie – zo
hoop ik toch – om een individuele visie te ontwikkelen op de
uitvoeringen en de context (de omgeving). De uitvoerder kan zich
vervolgens inbeelden hoe een uitvoering op een andere locatie
gerealiseerd kan worden.
Documentatie bij de partituur van mijn compositie Plain
Door
mijn werk buiten de concertzaal is ook mijn aandacht voor het
repetitieproces gestegen. Voor elke compositie en concertomgeving
kunnen de vereiste luister- en uitvoeringsmethodes immers
verschillend zijn. Bovendien kunnen materiële condities de
interactiemogelijkheden verregaand beperken. Zo kan het zijn dat bv.
de uitvoerders rondlopen en elkaar niet kunnen zien of horen. Het
werk buiten de concertzaal dwingt me om meer tijd en aandacht te
besteden aan het repetitieproces en het leren in dialoog gaan met de
omgeving (of het leren samenspelen in omgevingen die heel
verschillend zijn van een afgesloten concertzaal).
De
partituurdocumentaties hebben mij een formaat gegeven waarmee ik kan
communiceren over die repetitieprocessen, de voorbereidingen en de
(tijdelijke) partituren die ik specifiek voor repetities maak. Zo
maakte ik bv. voor de eerste repetitie van Plain een
eenvoudige grafische partituur omdat die een werkbare structuur
leverde om te beginnen uitvoeren en op zoek te gaan naar geluiden op
de concertlocatie (in dit geval een leeszaal van een bibliotheek).
Uiteindelijk was tijdens de uitvoering deze grafische partituur niet
meer nodig en verschillende uitvoerders gebruikten ze niet meer. De
tekstpartituur met bijgevoegde documentatie geeft mij de gelegenheid
om een onderscheid te maken tussen verschillende soorten partituren:
sommige zijn werkmiddelen om een specifieke repetitie zo productief
mogelijk te maken, terwijl de (hoofd) tekstpartituur de basisideeën
van een compositie wil uitdrukken.
In
de voorbije maanden gebeurde er nog een verandering in de
notatiewijze van mijn composities. Die recente werken werden nog niet
publiekelijk uitgevoerd maar wel uitgetest samen met uitvoerders
zoals slagwerker Ruben Orio. Als ik terugdenk aan die try-outs,
realiseer ik dat ik een soort tussenformaat tussen tekstpartituur en
documentatie heb gecreëerd door oefeningen (voor de uitvoerders) toe
te voegen aan de (hoofd) tekstpartituur. Oefeningen (in luisteren en
klank maken) zijn deel gaan uitmaken van experimentele partituren,
zoals in Pauline Oliveros haar Sonic Meditations of Charlie
Sdraulig's Category. Vooral als het over interactie met de
omgeving gaat, zijn oefeningen een krachtige combinatie van open en
praktijkgericht voorbereiden. Ze nodigen muzikanten uit om muzikale
ideëen te exploreren en openen horizonten zonder directief te zijn.
Laat
mij deze kwaliteiten van oefeningen verduidelijken met een recente
compositie. In Faraway (werktitel) experimenteer ik met een
setup met 'afgelegen' instrumenten: dit zijn (meestal elektronische)
instrumenten die vlak bij de uitvoerder bespeeld worden maar op een
grote afstand van de uitvoerder klank produceren. De klankproductie –
bv. een draadloze luidspreker – bevindt zich op verre plaatsen die
de uitvoerder intrigeren, bv. in de takken van een boom in een tuin.
Faraway heeft een opstelling met meerdere 'afgelegen'
instrumenten en ('normale') nabije instrumenten, zo kan een dialoog
aangegaan worden met de omgeving doorheen muren, deuren en kamers. Ik
wil van Faraway ook een meerstemmig werk maken, waarin lagen
van gespeelde klanken en niet-gespeelde (omgevings)geluiden
voortdurend aanwezig zijn. Aanvankelijk had ik deze polyfonie te
gedetailleerd en directief vastgelegd. In de try-out bleek dat dit de
interactiemogelijkheden belemmerde van de uitvoerder. Bovendien
werkte mijn gedetailleerd uitgeschreven polyfonie enkel in bepaalde
geluidsomgevingen. Uiteindelijk heb ik de polyfonie enkel op een
algemene, open manier verwoord in de tekstpartituur en voegde ik een
pagina toe met 'mogelijke oefeningen ter voorbereiding van de
uitvoering.' Zo luidt bv. de laatste oefening:
“Verdeel
je gedachten. Verbind één afgelegen plaats (en het afgelegen
instrument) met een verbeeld gevoel, atmosfeer, actie, situatie of
levend wezen. De andere afgelegen en nabije locaties volgen ev. een
andere – wellicht muzikale – logica. Vervolgens hou je je aan
deze connectie. Enkele voorbeelden van mogelijke verbindingen: [1]
Stel je voor dat een kind op één van de afgelegen locaties aan het
spelen is, ze wisselt pianospelen af met het maken van een tekening
op de vloer. (...)”
Door
oefeningen als notatievorm (van een compositie) te gebruiken, kan ik
de uitvoerder uitnodigen om te focussen op de concrete uitvoering
zonder een gesloten, unieke oplossing te geven die de uitvoerder
verplicht moet volgen. Bovendien, brengen de oefeningen de muzikanten
er toe om de compositie en afhankelijkheid van de (veranderende)
omgeving actief te exploreren.
Hier is een link
naar de voorlopige partituur van Faraway.
achtergrondPosted by hansroels.be 28 Nov, 2017 12:19Recent ben ik een website aan het maken waarop ik bronnenmateriaal verzamel over locatiespecifieke componisten, composities, ensembles en festivals. Bovendien wil ik er ook nog achtergrondteksten (in boeken, artikels of websites) oplijsten. Iedereen geïnteresseerd in muziekuitvoeringen 'ter plekke' kan hier op één plaats een heleboel informatie vinden.
Dit is de link naar die site.
actiePosted by hansroels.be 20 Mar, 2017 15:06In januari 2017 was er een uitvoering van mijn werk
Muziekstraat samen met het buurtcomité de Biekorf.
Muziekstraat is een live soundscape die een totaalervaring wil geven van de diversiteit in een buurt. Kort samengevat gaat dit werk als volgt:
- de luisteraars wandelen in een stoet terwijl muzikanten vanuit huizen met open ramen en deuren zelfgekozen muziekfragmenten spelen langs het traject;
- de muzikanten in die huizen komen allemaal uit de buurt, het zijn dus vooral amateurmuzikanten, van beginnelingen tot gevorderden;
- in de stoet zelf lopen twee muzikanten mee (slagwerk en trombone), zij spelen elk een eigen, muzikaal patroon maar laten ook genoeg ruimte om de muziek vanuit de huizen te kunnen horen.
Meer informatie met de tekstpartituur, extra documentatie en een geluidsopname van
Muziekstraat kun je
hier vinden. In deze post ga ik dieper in op de artistieke en compositorische mogelijkheden van een locatiespecifiek en participatief project zoals
Muziekstraat.
Op
de afbeelding kun je het stratenplan zien, enkele weken voorafgaand
aan de eerste uitvoering van
Muziekstraat. Dit plan vormde het
startpunt voor het opmaken van een muzikale structuur voor de
compositie. Dit gebeurde op het moment dat ik het merendeel van de
deelnemende huizen en muzikanten kende. De letters geven de
ruimtelijke secties van het traject van de stoet weer. In de
roosgekleurde huizen waren de bewoners zelf muzikant, dus hier lag de
instrumentatie en plaats van de instrumenten vast. De oranje huizen waren gasthuizen, de inwoners speelden zelf geen instrumenten maar muzikanten uit de buurt konden vanuit deze huizen spelen. [De geelgekleurde huizen waren
buurtbewoners die
vermoedelijk gingen meedoen.] Door de
buurtmuzikanten te koppelen aan een specifiek gasthuis kon ik voor afwisseling in instrumentatie, luidsterkte, spatialisatie en
muziekstijl zorgen en aldus een overkoepelende muzikale vorm geven aan de
soundscape. Dit laatste gebeurde specifiek door het wandeltraject vast te leggen. Dat werd
uiteindelijk A→B→C→D→E→B→C. Het begindeel A was rustiger:
hier waren minder muzikanten. In C waren er dat meer zodat er een
eerste climax opgebouwd kon worden. Vervolgens was er in E opnieuw
een rustigere sectie (met minder en zachtere instrumenten) die
uiteindelijk via B overging naar een slotclimax, opnieuw in C. Voor
deze climax plaatste ik het grootse ensemble (een accordeonquintet)
in twee huizen recht over elkaar zodat zij dwars over de straat en
het publiek speelden. (De tweede, witte afbeelding toont het traject
van de stoet enkele weken later op 21 januari 2017 met de
instrumenten, aangegeven op de huizen.)
Net zoals in andere polyfone muziek kon ik als componist spelen met instrumentatie, timing, spatialisatie en timbre van de klanklagen, maar de werkwijze, mogelijkheden en beperkingen lagen toch anders dan bv. in een compositie van Henry Brant. De variatie aan instrumenten en timbres was potentieel groter dan in een orkest maar ik moest wel de muzikanten (van bv. didgeridoo of synthesizer) zien te vinden in de buurt en vervolgens overtuigen. Ook de mogelijkheden om vanuit verschillende plaatsen te spelen waren groot, bij deze eerste uitvoering waren dat bv. inkomhallen van huizen, ramen op de eerste verdieping of garages maar opnieuw moest ik genoeg huizen zien te overtuigen. Bovendien bleek dat de locatie voor de muzikant soms niet veranderd kon worden omdat het instrument te zwaar was (bv. piano). De timing van de afzonderlijke 'stemmen' was minder in detail te regelen (in vergelijking met bv. een polyfoon barokwerk) o.w.v. de grotere afstanden tussen de muzikanten. Toch had ik enige controle over de timing van de muziekfragmenten die de muzikanten zelf kozen. Ik gaf hen eenvoudige instructies om te spelen voor, tijdens of nadat de stoet voorbijgekomen was. Hierbij moest ik dan weer rekening houden met de verschillende niveau's en het spelplezier van de amateur muzikanten: een werkje spelen van een halve minuut is normaal voor een beginneling maar hoogstwaarschijnlijk te kort voor een ervaren speler.
Net zoals een componist in een studio een digitale soundscape creëert, kon ook ik een balans en mix opmaken, het timbre en de luidsterkte van afzonderlijke stemmen bepalen en voor een ruimtelijke balans (panning) zorgen, maar ik werkte niet achter een computer maar samen met een buurt. Dit betekende dat meer organisatorisch, sociaal en artistiek werk buiten op de straat gebeurde. In vergelijking met een soundscape die je enkel via luidsprekers kan afspelen, kon ik sommige parameters minder gedetailleerd controleren, maar uiteindelijk wandelde de luisteraar wel letterlijk rond in deze soundscape en werd de klankervaring een multisensorische, totaalervaring van de buurt waarbij horen, zien, voelen en weten in elkaar overliepen.
In feite opereerden componisten de voorbije eeuwen altijd binnen een sociaal-cultuur veld dat hen beperkingen en mogelijkheden oplegde. Dit gebeurt ook in hedendaags-klassieke en experimentele muziek waar opdrachtgevers een belangrijke rol spelen (zie bv. de artikels van de ondezoekster
Annelies Fryberger) maar vaak is dit veld onzichtbaar geworden door traditie en gewoonte. Zo aanvaarden componisten dikwijls dat een opdrachtgever hen beperkingen oplegt in verband met de duur en instrumentatie of dat het karakter van een nieuw werk moet aansluiten bij het profiel van een concertorganisator. Bij de samenwerking met de buurt in
Muziekstraat kan op het eerste zicht lijken alsof ik als componist helemaal geen artistieke mogelijkheden meer heb: ik heb nml. bijna geen enkele 'noot muziek' geschreven voor de uitvoering van dit werk. Maar in feite verleggen de mogelijkheden en beperkingen zich enkel, als je een locatiespecifiek en participatief werk maakt. En zoals blijkt uit deze blogtekst is mijn vroegere ervaring als componist van polyfone werken mij goed van pas gekomen bij het uitwerken en organiseren van
Muziekstraat samen met het buurtcomité.
actiePosted by hansroels.be 29 Nov, 2016 09:50Een
compositie en uitvoering op locatie betekent niet zomaar dat je enkel
de plaatselijke geluiden en materialen (op het moment van het
concert) gebruikt. De artistieke en maatschappelijke opvattingen zijn
sinds de 20ste eeuw meer ecologisch waardoor onderlinge verbanden en
afhankelijkheden meer erkend worden, ten nadele van geïsoleerde,
onafhankelijke elementen die enkel in causale verbanden tot elkaar
staan. Veronderstellen dat een landschap of concertlocatie iets is
dat volledig los kan gezien worden van jezelf, en dat je als
kunstenaar of lid van het publiek een buitenstaander bent die enkel
stil zal neerzitten en luisteren, is een opvatting die ik bij mezelf
en andere kunstenaars (bv.
Landscape Quartet) steeds minder terugvind.
Daarom
dringt zich bij een locatiespecifieke uitvoering de vraag op: in
welke mate en op welke manier ga ik ingrijpen in de omgeving en die
samen met een uitvoering ensceneren? Welke keuzes maak ik om een
uitvoering op een specifieke plaats vorm te geven? Laat ik deze
vragen en mogelijke antwoorden verduidelijken aan de hand van recente
werken.
In
de eerste plaats veronderstelt elke in situ uitvoering een keuze van
een plaats en een tijdstip, waarop het publiek uitgenodigd wordt om
naar die plaats te gaan. Een plaats (zoals een park) is geen statisch
gegeven met een vast karakter; het seizoen, de dag en het uur kunnen
voor grote verschillen zorgen. De basiskeuze van plaats en tijdstip
hangt samen met de algemene opzet van een werk en die moet dan weer
verzoend worden met de praktische en organisatorische vereisten. In
mijn werk
Beving speelt een groot deel van de uitvoerders
slagwerk op de objecten, materialen en planten van een locatie. Het
zijn dus niet enkel de onmiddellijk hoorbare klanken die een rol
spelen maar ook de
potentiele klanken. De keuze van een
geschikte locatie voor dit werk wordt in belangrijke mate bepaald
door de diversiteit aan materialen ter plekke. Als die heel beperkt
is (bv. een grasveld met enkel in het midden een verhard fietspad),
dan wordt een uitvoering quasi onmogelijk. De akoestische
eigenschappen van de locatie, de grootte van het verwachtte publiek
en het aantal uitvoerders, spelen ook een rol. De uitvoering moet
immers hoorbaar zijn voor het volledige publiek.
Behalve
de plaats en tijdstip zijn er nog keuzes en ingrepen te maken om een
uitvoering op locatie te realiseren. Als je een diepgaande exploratie
voorafgaand aan de repetities en het concert uitvoert – ook op
andere tijdstippen dan die waarop het concert gaat plaatsvinden –
dan krijg je een rijk en gedetailleerd beeld van de mogelijke
geluiden en objecten. Hieruit moet vervolgends een keuze gemaakt
worden. Soms moeten die keuzes later in het creatief proces aangepast
worden omdat ze niet effectief genoeg werken. Zo bleek na de
exploratie en eerste repetitie van
Plain in de leeszaal van de
bibliotheek in de Singel, dat er te weinig diverse en luide geluiden
waren. Daarom werden enkele geluiden en handelingen 'gedubbeld':
meerdere uitvoerders bespeelden nagenoeg identieke objecten (bv. een
boek met een harde kaft) op hetzelfde moment.
(foto: Zena Van den Block)
Een tweede aanpassing
was om op zoek te gaan naar andere materialen (borstels, schuim,…)
om tegen de objecten ter plekke te wrijven om luidere en diversere
aangehouden klanken te produceren. Bovendien konden op de volgende
repetitie objecten zoals een boek of boekstaander zo geplaatst worden
dat ze meer resoneren of vrijer kunnen trillen en dus iets luider
klinken. Tenslotte duidden we tijdens repetities in detail plaatsen
aan waar een klank plots veranderde qua timbre of dynamiek (bv. een
holle plek op een houten vloer). Bij deze zoektocht en enscenering is
het moeilijk balanceren om zowel trouw te blijven aan het karakter
van de leeszaal als ervoor te zorgen dat er voldoende luidsterkte en
klankdiversiteit is.
De
frictie tussen enerzijds de concertlocatie en haar mogelijkheden en
karakter, en anderzijds de muzikale vereisten van een compositie, is
een terugkerend fenomeen bij het onstaansproces van uitvoeringen op
locatie. Het dwingt je steeds opnieuw als componist en uitvoerder om
op zoek te gaan naar creatieve en lokale oplossingen waardoor
uiteindelijk de uitvoerders, publiek en planten, dieren, materialen
en architectuur ter plekke kunnen 'samenwerken' om voor een
muziekuitvoering van een specifieke compositie te zorgen.
Tenslotte
is het ook belangrijk om na te denken over de rol van het publiek en
daarover te communiceren. De geijkte passieve rol waarbij het publiek enkel zit en luistert, valt weg éénmaal je de
concertzaal verlaat. Maar
een groep pratende en wandelende mensen kan ook een inbreuk zijn op
het (weliswaar veranderlijke) karakter van een locatie. Dus over deze
rol moeten keuzes gemaakt worden en idealiter richt je het
concertritueel en de plaats zo in dat het publiek verleid wordt om
zich op de gekozen manier te gedragen.
| Choose image for share content |
|---|
|
